Istotą pedagogiki Montessori jest fakt, iż dziecko uczy się samodzielnie, jeśli jest do
tego gotowe. Proces nauczania jest skuteczny, gdy wokół dziecka panuje atmosfera
poszanowania dla jego wysiłku: cisza i spokój, brak pośpiechu, oceniania i
rywalizacji. Dziecko może się skoncentrować przy wykonywanej przez siebie pracy.
Ma do dyspozycji pomoce naukowe. Dziecko chce się uczyć wszystkiego, czego
tylko może i tak szybko, jak tylko możliwe. Pierwsze lata – do 4 roku, do 7 roku
życia, charakteryzują się ogromną zdolnością do przyswajania informacji a gotowość
do zdobywania wiedzy, jest większa niż kiedykolwiek później.
Ważna w tym kontekście staje się osoba nauczyciela. Rola jego jest bardzo trudna i wymaga nie tylko rzetelnego przygotowania merytorycznego i doskonałej znajomości materiału montessoriańskiego. Musi on wykazać się znajomością teoretycznych i praktycznych zagadnień związanych z Metodą Montessori oraz umiejętnością wykonywania nowych materiałów montessoriańskich. " Pomóż mi zrobić to samodzielnie " - jest to apel ucznia skierowany do nauczyciela . Sformułowanie tego hasła, dokonane przez samą Marię Montessori, należy uznać za kwintesencję jej przemyśleń pedagogicznych. Wyraża ono dążenia dziecka do samodzielnego i nieskrępowanego rozwoju, w warunkach właściwej pomocy nauczyciela, która musi opierać się na jego głębokiej i rzetelnej wiedzy o danym zjawisku. Jednak forma tej pomocy musi inspirować ucznia do pracy samodzielnej. Rolą nauczyciela jest asystowanie w tej pracy i pełnienie zadań przewodnika ucznia. Praca nauczyciela powinna być taktowna, rozważna i wielokierunkowa, skoncentrowana na tym co ma miejsce, jak dzieci się czują. Nauczyciel nie musi wypowiadać zbyt wielu słów, wkładać zbyt wiele energii, okazywać surowość. Jest mu natomiast potrzebna mądrość w obserwowaniu, wyczucie w zbliżeniu się lub odsunięciu się od ucznia, wrażliwość na mówienie lub milczenie, oraz cierpliwość
wobec biegu wydarzeń.